Ο δικηγόρος Μάνος Τεχνίτης αναφέρεται στο τι ισχύει σχετικά με το ζήτημα των σεξουαλικών παρενοχλήσεων
Ο δικηγόρος και εγκληματολόγος Μάνος Τεχνίτης, ο οποίος μάλιστα αυτή την περίοδο εκπονεί τη διατριβή του για τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στο έγκλημα, μίλησε στη «Ροδιακή» τόσο για το άκρως επίκαιρο θέμα που αφορά τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις στον καλλιτεχνικό και αθλητικό χώρο, όσο και για τις νέες τεχνολογίες στα δικαστήρια. Ο ίδιος μάλιστα μίλησε και για το Παρατηρητήριο Ψηφιακών Νομάδων και τον τρόπο που λειτουργεί, στο οποίο είναι ο επιστημονικά υπεύθυνος.
Μιας και το θέμα μονοπωλεί την επικαιρότητα, θα ήθελα την άποψή σας ως εγκληματολόγος για το πώς βλέπετε το σκάνδαλο με τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις στον καλλιτεχνικό και αθλητικό χώρο.
Όπως έχω πει και σε παρόμοιες ερωτήσεις, τα όρια μεταξύ ικανοποίησης κοινού περί δικαίου αισθήματος και εφαρμογής του νόμου του «Λιντς» (το κοινώς νοούμενο λιντσάρισμα) είναι πολύ λεπτά. Από τη μία οφείλουμε να εξηγήσουμε ότι η ανάγκη ενός θύματος να αφηγηθεί δημόσια αυτό που του συνέβη έχει μια λογική, ειδικά όταν έχει να κάνει με τέτοιου είδους εγκλήματα.
Από την άλλη, πρέπει να σκεφτούμε και τον -φερόμενο ως- δράστη, ο οποίος αντί για τον φυσικό δικαστή αντιμετωπίζει τις συνέπειες των τηλεδικών στα «μεσημεριανάδικα». Ας μην ξεχνάμε ότι προτεραιότητα των media είναι συνήθως η τηλεθέαση, στον βωμό της οποίας η δεοντολογία «πάει περίπατο» και ακόμα και ο τρόπος που παρουσιάζεται η είδηση γίνεται με αυτό το κριτήριο.
Τέλος, δεν μπορώ να μην αναφέρω αυτό που κάθε φορά με «ενοχλεί» σε αυτές τις περιπτώσεις: ότι δηλαδή μετά από κάθε σκάνδαλο ακολουθεί συζήτηση για τροποποίηση διατάξεων, οι οποίες αρκετές φορές καταλήγουν να γίνονται «στο πόδι» και μόνο για πολιτικούς λόγους.
Σε περίπτωση που κάποιος συμπολίτης μας υποστεί μια τέτοια πράξη πώς μπορεί να προστατευθεί;
Γενικά όταν μιλούμε για σεξουαλική παρενόχληση συνήθως αναφερόμαστε στο αρ. 337 του Ποινικού Κώδικα, δηλαδή σε προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας. Όταν δε το πρόσωπο που την υφίσταται είναι ανήλικο μπορεί να τύχει εφαρμογής και το άρθρο 342 του Ποινικού Κώδικα -κατάχρηση ανηλίκου σε ασέλγεια- που ανάλογα με την πράξη αλλά και την ηλικία του θύματος μπορεί να είναι πολύ βαρύτερο.
Να σημειωθεί ότι στην πρώτη περίπτωση, προϋπόθεση είναι η έγκληση, δηλαδή με απλά λόγια το θύμα να επιθυμεί την ποινική δίωξη του δράστη και να το δηλώσει εντός τριών μηνών. Αντίθετα όταν το θύμα είναι ανήλικο και η πράξη είναι κακούργημα, μπορεί να δηλώσει την πράξη ακόμα και ένα έτος μετά την ενηλικίωσή του χωρίς το έγκλημα να παραγραφεί. Έτσι αν ο ανήλικος που έχει υποστεί μια τέτοια παράνομη συμπεριφορά, μπορεί να «μιλήσει» και μετά την ενηλικίωσή του.
Κάποιος, λοιπόν, που υπέστη μια τέτοια πράξη μπορεί να απευθυνθεί στις εισαγγελικές και τις αστυνομικές αρχές, τον δικηγόρο του, ενώ υπάρχουν και τηλέφωνα υποστήριξης θυμάτων τα οποία μπορούν να υποστηρίξουν ψυχολογικά τα θύματα και να δώσουν κάποιες αρχικές οδηγίες.
Η εύλογη ερώτηση όμως είναι «μα γιατί δε μίλησε νωρίτερα» ή «γιατί αντί να το καταγγείλει στην αστυνομία το είπε στην τηλεόραση ή στο Facebook».
Στην ερώτηση «μα καλά γιατί δε μιλούσε τόσα χρόνια» ή «γιατί δεν πήγε δικαστικά» υπάρχει απάντηση και είναι πολύ σοβαρή. Και έχει να κάνει με τους περιορισμούς και τις φοβίες που θέτει η ίδια η κοινωνία στα θύματα καθώς και τη δομή του δικαστικού μας συστήματος.
Για παράδειγμα, πολλές φορές, μέσω της λεγόμενης κοινωνικής μάθησης, μαθαίνουμε ότι «έτσι είναι αυτά τα πράγματα» ή ότι «ο καλλιτεχνικός χώρος τα έχει αυτά». Έτσι το θύμα αντιλαμβάνεται τη συμπεριφορά εναντίον του ως κάτι σιωπηρά αποδεκτό, στο οποίο δεν μπορεί να αντιταχθεί. Επίσης, υπάρχει και το άλλο. Το «μην μιλήσεις γιατί θα γίνεις ρεζίλι», «μην το πεις δε θα σε πιστέψει κανένας», για να μην αναφερθώ στο «μη μιλήσεις» γιατί «τι θα πει το χωριό».
Επειδή εκτός από την επιστημονική ανασκόπηση το έχω δει και πολλές φορές στην πράξη, ξέρετε δεν είναι καθόλου εύκολο για το θύμα να μιλήσει. Είτε στους οικείους του είτε στις αρχές. Και είναι επιβεβλημένο για τον δικηγόρο να υποστηρίξει τον πελάτη του και ψυχολογικά σε αυτή τη διαδικασία. Συνεπώς, αυτή η κατάσταση έχει δώσει δύναμη σε πολλούς ανθρώπους. Και το hashtag #metoo έχει και αυτό την αξία του στην όλη διαδικασία.
Η διδακτορική σας διατριβή διαπραγματεύεται με τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στο έγκλημα. Είναι πράγματα που θα δούμε σύντομα;
Είναι αλήθεια ότι για κάποιον που τα ακούει πρώτη φορά, όλα αυτά ακούγονται πολύ «φουτουριστικά». Ωστόσο, στη συζήτηση του πότε θα έρθει η τεχνητή νοημοσύνη στη ζωή μας, όλα άλλαξαν το 2017 όταν το Alpha Go της Google νίκησε τον παγκόσμιο πρωταθλητή του «Γκο». Το «Γκο» είναι σαν το σκάκι μόνο που θεωρείται πολύ πιο δύσκολο.
Αυτή τη στιγμή, αυτό για το οποίο μπορούμε να κάνουμε λόγο είναι «η μηχανική μάθηση». Για να μιλήσω απλά θα φέρω το σύνηθες παράδειγμα του αυτοοδηγούμενου οχήματος. Εάν πάρει μια λανθασμένη απόφαση, ποιου είναι η ευθύνη; Του οδηγού; Της εταιρείας; Του προγραμματιστή; Γιατί ο ίδιος ο αλγόριθμος δεν μπορεί να είναι ποινικά υπεύθυνος.
Και κάτι λίγο πιο περίπλοκο: Έστω ότι λόγω κάποιου συμβάντος το όχημα θα πρέπει να αποφασίσει αν θα πρέπει αναγκαστικά: α) να χτυπήσει πάνω σε μια έγκυο ή β) δύο γέρους, αλλιώς γ) θα σκοτωθεί ο οδηγός. Ποια απόφαση θα πρέπει να λάβει και πώς θα έχει καθοριστεί αυτό; Ποιου η ζωή έχει μεγαλύτερα αξία και ποιος θα το κρίνει;
Τα δικαστήρια πώς υιοθετούν τις νέες τεχνολογίες;
Για μένα υπάρχουν δύο σκέλη που θα ήθελα να αναφέρω. Πρώτον, είναι τα νέου τύπου αποδεικτικά μέσα και τεχνολογικά ζητήματα. Δεν αναφέρομαι σε φωτογραφίες του Facebook που κάποιος μπορεί να τις καταλάβει ακόμα και αν δεν έχει σχέση με τεχνολογία. Μιλάω για στίγματα GPS, για χρονοσήμανση και άλλα διάφορα τα οποία είτε κάποιες φορές επειδή δεν γίνονται κατανοητά απορρίπτονται.
Σε μια αγωγή που είχε κατατεθεί στην Αθήνα και είχε σχέση με bitcoin, ο συνάδελφος αφιέρωσε 30 σελίδες στο δικόγραφό του μόνο για να εξηγήσει πώς λειτουργεί, προτού μπει στο ζητούμενο. Το δεύτερο σκέλος, έχει να κάνει με όλες τις τεχνολογίες που μπορεί να εκμεταλλευτεί το δικαστικό σύστημα εδώ και αρκετά έτη αλλά η μετάβαση είναι ακόμα πολύ αργή και επιστημονική κουβέντα προς αυτή την κατεύθυνση έπρεπε να είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα. Το σημαντικότερο, να γνωρίζετε, στον ψηφιακό μετασχηματισμό δεν είναι η υλικοτεχνική προσαρμογή αλλά η προσαρμογή των ανθρώπων.
Σε αυτή την προσαρμογή δεν ωφέλησε και ο κορωνοϊός;
Ο κορωνοϊός όπως φάνηκε λειτούργησε ως πολλαπλασιαστής εξελίξεων σε πολλά πράγματα. Κατά τη δαρβινική θεωρεία η εξέλιξη προκύπτει πάντα εξ ανάγκης. Βέβαια, σε σχέση με την τεχνολογία δεν μιλάμε για βιολογική επιβίωση, αλλά για ικανοποίηση αναγκών που είναι λίγο πιο ψηλά στην πυραμίδα.
Όπως η ανάγκη να συνεχίσουμε να κάνουμε τη δουλειά μας για να θρέψουμε τα παιδία μας ή η ανάγκη να επικοινωνήσουμε με δικούς μας ανθρώπους. Γεγονότα όπως η πανδημία λειτουργούν ως καταλύτες με αποτέλεσμα όλοι να αντιλαμβάνονται ότι υπάρχει ανάγκη για προσαρμογή.
Άποψή μου είναι ότι για να αντιληφθούμε καλύτερα τα παρόντα, είναι καλό να τα παρατηρήσουμε από ένα ευρύτερο πλαίσιο. Για παράδειγμα, ας τα δούμε από την πλευρά του ιστοριογράφου του μέλλοντος. Τι θα έγραφε για την εποχή μας; Πώς θα αξιολογούσε τις μέρες μας στο πλαίσιο όλης της ανθρώπινης ιστορίας; Νομίζω ότι εκεί θα βρούμε πολλές απαντήσεις.
Με βάση αυτά που αναφέρατε ποια είναι η τεχνολογική προσαρμογή στον κλάδο των δικηγόρων;
Η αλήθεια είναι ότι, ίσως λόγω σπουδών, οι δικηγόροι δεν είμαστε τόσο τεχνολογικά καταρτισμένοι και φυσικά δεν αναφέρομαι στο να χειριζόμαστε εφαρμογές γραφείου. Σίγουρα όμως, ευρείες τεχνολογικές δεξιότητες αποτελούν για τον δικηγόρο ένα μέσο αποδοτικότητας και ανταγωνιστικότητας.
Αυτό που δεν έχουμε καταλάβει είναι πως κι εμείς ακόμα, αυτό που κάνουμε είναι να συλλέγουμε δεδομένα και να τα επεξεργαζόμαστε, προκειμένου να καταλήξουμε σε ένα αποτέλεσμα. Άρα η ταχύτητα και ακρίβεια στην επεξεργασία των δεδομένων μπορεί να βοηθηθεί πάρα πολύ από τη χρήση τεχνολογίας. Γι’ αυτό άλλωστε λένε κάποιοι ότι σε κάποια χρόνια το επάγγελμά μας θα το υποκαταστήσουν ή θα το υποβοηθούν τα «ρομπότ».
Αν είναι έτσι, τότε οι δικηγόροι τι δουλειά θα κάνουν;
Σίγουρα όλα αυτά δεν θα γίνουν άμεσα, αλλά αν μπορούσα να μαντέψω θα έλεγα ότι θα γίνει όπως με τις υπόλοιπες δουλειές. Οι επιστήμονες που μελετούν τις κοινωνικοπολιτικές επιδράσεις της τεχνολογίας θεωρούν ότι στις εργασίες που θα υποκατασταθούν από τη μηχανή, οι νέες θέσεις εργασίας θα αφορούν τον προγραμματισμό της μηχανής. Έτσι και ο δικηγόρος του μέλλοντος, θα είναι επί της ουσίας προγραμματιστής αλγορίθμων που θα σχετίζονται με την απόδοση δικαιοσύνης.
Επίσης οι θεωρητικοί του κοντινού μέλλοντος ισχυρίζονται ότι οι γλώσσες προγραμματισμού θα είναι σαν τα αγγλικά. Αν δεν έχεις έστω και βασική κατανόηση, δεν θα μπορείς να κάνεις τίποτα στη ζωή σου.
Λίγο πολύ όλοι έχουμε ακούσει τον όρο 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Αν και ο όρος έχει γίνει ήδη πολύ εμπορικός, η ουσία είναι ότι στην πραγματικότητα βρισκόμαστε προ των πυλών της και τίποτα δεν θα παραμείνει αμετάβλητο. Φαινομενικά ασύνδετα πράγματα, θα έχουν πολλαπλασιαστικές συνολικές συνέπειες στην καθημερινότητά μας.
Η ενασχόλησή σας με το Παρατηρητήριο Ψηφιακών Νομάδων έχει σχέση με όλη αυτή την τεχνολογική επανάσταση;
Στο Παρατηρητήριο Ψηφιακών Νομάδων είμαι ο επιστημονικός υπεύθυνος, στη διαδικασία που κάνουμε να μελετήσουμε τόσο πρακτικά όσο και επιστημονικά το φαινόμενο. Ψηφιακοί Νομάδες – αν και δεν συμφωνώ απόλυτα με τη διατύπωση- είναι εκείνοι που για να εργαστούν, το μόνο που χρειάζονται είναι έναν υπολογιστή και μια γρήγορη σύνδεση. Τα υπόλοιπα βρίσκονται στο «σύννεφο».
Συνεπώς, αφού μπορούν να εργάζονται από οπουδήποτε, επιλέγουν να μετακινούνται από μέρος σε μέρος, συνδυάζοντας την καθημερινότητά τους με διάφορες εμπειρίες του προορισμού. Οι ψηφιακοί νομάδες είναι ακριβώς αυτό που σας ανέφερα πριν. Πώς ασύνδετα μεταξύ τους πράγματα καταλήγουν να έχουν μεγάλο αντίκτυπο στην τωρινή και μελλοντική μας καθημερινότητα.
Η ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών, των μεταφορών, των υπολογιστών αλλά και η διασπορά πνευματικών ιδεών ακόμα και πολιτικών, έχουν οδηγήσει σε αυτό δυναμικά ανερχόμενο lifestyle των digitalnomads. Και είναι πρώτης τάξεως ευκαιρία για μελέτη του λεγόμενου «διασυνδεδεμένου κόσμου» γιατί εδώ αποτυπώνονται πολλές τεχνολογικές και κοινωνικές μεταβολές.
Οι ψηφιακοί νομάδες είναι αυτή τη στιγμή για πολλούς λέξη άγνωστη. Όμως σε κάποια χρόνια από τώρα, ο όρος δεν θα υφίσταται για τον απλούστατο λόγο ότι θα είναι αναπόσπαστο στοιχείο της δυτικής κουλτούρας. Όλος ο κόσμος θα βρίσκεται σε μια διαρκή κινητικότητα, ανάλογα με τις δυνατότητες που θα δίνει η τεχνολογία. Γι’ αυτό τον λόγο ένα από τα σπουδαιότερα θέματα έρευνας των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών του 21ου αιώνα είναι τα λεγόμενα “mobilities” (κινητικότητες).
